
Onderzoek
‘Oorlogstoestanden’: de onderzoeksagenda van het NIOD voor 2020-2024
De Onderzoeksagenda van het NIOD richt zich op de uitwerking van oorlog en grootschalig geweld door onderzoek te doen naar directe ervaringen van mensen en hun samenlevingsverbanden, naar de gevolgen ervan en de manieren waarop onrecht en herstel van fysieke en mentale schade kan worden hersteld, en tenslotte naar de individuele en collectieve reflectie op ‘oorlogstoestanden’ en hun doorwerking.
De onderzoeksagenda voor de jaren 2020-2024
De onderzoeksagenda voor de jaren 2020-2024 bevat de missie en de doelstellingen van het onderzoeksbeleid voor het NIOD in de komende jaren. Doel is het versterken van de positie van het NIOD als een agenda bepalende speler en partner, zowel in Nederland als internationaal. Tegelijkertijd wil het NIOD nauw verbonden zijn met de vragen en debatten die uit de Nederlandse samenleving voortkomen met betrekking tot oorlogsgeschiedenis. Daarom wil het NIOD op basis van de gevestigde reputatie van onderzoek, collectie en dienstverlening de studie van urgente vragen uit het heden verbinden met het zoeken naar nieuwe perspectieven over het problematisch verleden. Het NIOD wil als KNAW-instituut voortbouwen op de positieve beoordeling van de visitatie in 2018 en verder streven naar excellentie.
Wetenschapscommissie
Deze agenda oriënteert zich op de aanbevelingen van de visitatiecommissie (2018) en van de Portfoliocommissie van KNAW en NWO (2019). Dit beleid komt tot stand onder begeleiding van de wetenschapscommissie die de KNAW voor het instituut heeft samengesteld. De leden zijn sinds september 2023:
- Prof. dr. Nico Schrijver (Universiteit Leiden), voorzitter
- Prof. dr. Berber Bevernage (Universiteit Gent), lid
- Prof. Dr. Amade M’Charek (Universiteit van Amsterdam), lid
- Prof. dr. Christina Morina (Universiteit Bielefeld), lid
- Jeftha Pattikawa (Nationaal Archief), lid
- Prof. dr. Henk te Velde (Universiteit Leiden), lid
De invloed van oorlog en massaal geweld op de samenleving
De toestand in de wereld van vandaag wordt op tal van manieren bepaald door de verschijnselen en gevolgen van oorlogen en grootschalig geweld. Ook in Nederland leven de ervaringen van uit het recente en iets minder recente verleden (de beide wereldoorlogen, de dekolonisatieoorlogen) nog heel sterk door in het collectieve geheugen. Net zo goed ervaren we de ontwrichtende werking van meer recente gewelddadige conflicten tussen staten onderling en ook die binnen staatsverbanden: burgeroorlogen en andere conflicten waardoor staten uiteenvallen.
De gemeenschappelijke eigenschap van ‘oorlogstoestanden’
De gemeenschappelijke eigenschap van zulke ‘oorlogstoestanden’ is dat ze wereldwijde en langdurige uitwerkingen hebben, of het nu gaat om de Tweede Wereldoorlog of de Syrische burgeroorlog. ‘Oorlogstoestanden’ hebben ook de eigenschap dat ze de leefwerelden van mensen kunnen verwoesten. Ze roepen nieuwe en grenzeloze sociale, politieke en legale realiteiten in samenlevingen en dwingen mensen op zoek te gaan naar mogelijkheden om te overleven.
Uitwerkingen van oorlogen en massaal geweld: geen afgesloten verleden
Voor de Nederlanders van vandaag is de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog nog steeds bepalend voor het denken over de uitwerking van deze oorlog, die leidde tot de nationaal socialistische onderdrukking en de Holocaust. De herdenkingen en vieringen verbonden met de Tweede Wereldoorlog tekenen nog steeds in vergaande mate de publieke omgang met het gevaarlijke verleden.
Niettemin willen we niet uit het oog verliezen dat Nederland zowel voor als na de Tweede Wereldoorlog bij tal van gewapende conflicten betrokken is geweest en ze in een aantal gevallen ook is aangegaan, in de koloniale context, als lid van multilaterale politieke en militaire operaties, van ‘coalitions of the willing’. Deze Nederlandse rol is een onderdeel van de inspanningen van Europese en Westerse staten om de eigen belangen op wereldschaal te behartigen. Daarom wil het NIOD de uitwerking van oorlogen en massaal geweld niet bestuderen als een afgesloten en begrensd verleden maar als een onderdeel van de dynamiek die het aanzien van de wereld van vandaag mede bepaalt. Het onderzoek zal zich niet tot Nederland en Nederlandse oorlogservaringen beperken, maar kan zich richten op al die conflicten waar een duidelijke relevantie voor de Nederlandse samenleving is aan te wijzen.