Oorlog uit Eerste Hand

Oorlogsbrieven

De oorlogsbrieven-collectie van het NIOD is bekend als 'collectie 247 correspondentie'. Deze collectie bevat onder meer brieven van vervolgde Joden, kinderen in onderduik, politieke gevangenen, verzetsmensen, displaced persons, vluchtelingen, oostfrontvrijwilligers of mannen in de Arbeidsinzet. Hoewel hun situaties zeer uiteenlopend waren, schreven zij allemaal ver van huis brieven naar hun geliefden, hun ouders, soms naar vrienden, bekenden of familie elders on the move. Omgekeerd schreven de vaak verontrustte thuisblijvers brieven aan hun geliefden ver weg. De brieven laten zien hoe mensen vormgaven aan hun ervaringen en aan onderling contact in oorlogs- en bezettingstijd. Ze geven een beeld van het leven in een onzekere periode van geweld, bezetting, oorlog, onderdrukking, vervolging, verzet, collaboratie en schaarste - een leven waarin vrijheid en democratie vaak abstracties waren. De collectie is in november 2022 officieel opgenomen in het Nederlandse Unesco Memory of the World register. 

Project

‘Oorlog uit Eerste Hand’ heeft tot doel de collectie oorlogsbrieven van het NIOD te digitaliseren, conserveren en beter toegankelijk maken. Dit niet alleen in de NIOD-studiezaal, maar ook, waar wetgeving dit toelaat, online via Archieven.nl en Netwerk Oorlogsbronnen (NOB). Allereerst digitaliseren we de collectie door alle brieven te scannen, te transcriberen en te annoteren. ‘Oorlog uit Eerste Hand’ wil echter een stap verder gaan door daarnaast een gestructureerde, wetenschappelijke dataset te creëren die in onderzoek gebruikt kan worden voor de toepassing van bijvoorbeeld kwantitatieve tekstanalyse. Dit maakt dat de collectie niet alleen beter bewaard blijft voor het nageslacht, maar ook beschikbaar wordt gesteld op een wijze die nieuwe onderzoeksmogelijkheden biedt.

Van historische waarde 

Een digitaal ontsloten brievencollectie biedt nieuwe mogelijkheden om vragen te onderzoeken rondom emoties, ervaringen, verwachtingen, onzekerheid, stress, en veerkracht. Daarnaast biedt het inzicht in het functioneren van het bezettings-systeem. De mogelijkheden van gedigitaliseerde historische oorlogsbrieven als dataset op een meer technisch of methodologisch vlak vult deze waarde aan. Nieuwe digitale analysetechnieken hebben geleid tot het opkomen van vakgebieden als Digital Humanities en Digital History. De integratie van technieken voor computationele data- en tekstanalyse (‘text mining’) maken daar bijvoorbeeld de systematische en longitudinale studie van grote hoeveelheden historische teksten mogelijk. Het maken en beschikbaar stellen van een digitale, machine-leesbare en gestructureerde digitale dataset van historische egodocumenten kan een belangrijke impuls vormen voor methodologische en inhoudelijke vernieuwing in de geschiedwetenschap – en daarmee het onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog en de Duitse bezetting van Nederland.

Transkribus

Het automatisch transcriberen van gedigitaliseerde handgeschreven historische archiefstukken is door ontwikkelingen in de kunstmatige intelligentie binnen handbereik gekomen. Het Europese READ project heeft tot de ontwikkeling van Transkribus geleid. Dit is een software-programma, waarmee handgeschreven gedigitaliseerd archiefmateriaal -na een trainingsproces- automatisch door een computer getranscribeerd en gestructureerd kan worden. We noemen dit proces Handwritten Text Recognition (HTR). HTR maakt het mogelijk om handgeschreven teksten om te zetten in ‘machine-leesbare teksten’. Dit is een basisvoorwaarde voor bijvoorbeeld fulltext search, maar maakt ook text mining mogelijk. Hiervoor is eerst een computermodel ‘getraind’ op een klein deel van de brievencollectie die handmatig getranscribeerd is. Deze transcripten worden gemaakt door een groep vrijwilligers. Een eerste versie van het computermodel dat ois van dit materiaal 'getraind' is, kan uitgeprobeerd worden via de website van Transkribus. De uiteindelijke versie van het model zal ook publiekelijk beschikbaar worden gesteld voor toekomstig gebruik door wetenschappers en archief- en erfgoedinstellingen. 

‘Oorlog uit Eerste Hand’ is van start gegaan op 1 juli 2020. De digitalisering zal naar verwachting afgerond zijn in de zomer van 2023. Van 31 maart tot 7 april 2023 roepen we tijdens de campagneweek 'Postbus NIOD' iedereen op die nog oorlogsbrieven uit de periode 1935-1950  zolder heeft liggen, deze te schenken aan het NIOD. Schenkers krijgen, indien de stukken passen bij de collectie 247 van het NIOD, een digitale kopie van hun schenking terug.

Het projectteam bestaat uit Annelies van Nispen (informatie-analist), Carlijn Keijzer (Beleidsadviseur Collecties en Diensten), Milan van Lange (onderzoeker) en Sergio Leatomu (conservering) en Muriël Bouman (stagiair).