Ga direct naar: Inhoud
-
Projecten

Oorlog uit Eerste Hand

Oorlogsbrieven (1935-1950) van het NIOD digitaal
Sinds de bevrijding in 1945 heeft het NIOD vele, vaak persoonlijke, documenten uit de Tweede Wereldoorlog verzameld. Een waardevol, vaak onderbelicht, deel van de NIOD-collectie bestaat uit brieven uit de periode van vlak voor, tijdens en na de Duitse bezetting van Nederland en de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië (circa 1935-1950). Het project ‘Oorlog uit Eerste Hand’ draait om de digitalisering van deze collectie oorlogsbrieven. Het project wordt mogelijk gemaakt door financiering van het Mondriaan Fonds en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kader van de subsidieregeling ‘75 jaar Vrijheid’ en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust-, en Genocidestudies.

Oorlogsbrieven

De oorlogsbrieven-collectie van het NIOD is bekend als 'collectie 247 correspondentie'. Deze collectie bevat onder meer brieven van vervolgde Joden, kinderen in onderduik, politieke gevangenen, verzetsmensen, displaced persons, vluchtelingen, oostfrontvrijwilligers of mannen in de Arbeidsinzet. Hoewel hun situaties zeer uiteenlopend waren, schreven zij allemaal ver van huis brieven naar hun geliefden, hun ouders, soms naar vrienden, bekenden of familie elders on the move. Omgekeerd schreven de vaak verontrustte thuisblijvers brieven aan hun geliefden ver weg. De brieven laten zien hoe mensen vormgaven aan hun ervaringen en aan onderling contact in oorlogs- en bezettingstijd. Ze geven een beeld van het leven in een onzekere periode van geweld, bezetting, oorlog, onderdrukking, vervolging, verzet, collaboratie en schaarste - een leven waarin vrijheid en democratie vaak abstracties waren. De collectie is in november 2022 officieel opgenomen in het Nederlandse Unesco Memory of the World register

Project

‘Oorlog uit Eerste Hand’ heeft tot doel de collectie oorlogsbrieven van het NIOD te digitaliseren, conserveren en beter toegankelijk maken. Dit niet alleen in de NIOD-studiezaal, maar ook, waar wetgeving dit toelaat, online via Archieven.nl en Netwerk Oorlogsbronnen (NOB). Allereerst digitaliseren we de collectie door alle brieven te scannen, te transcriberen en te annoteren. ‘Oorlog uit Eerste Hand’ wil echter een stap verder gaan door daarnaast een gestructureerde, wetenschappelijke dataset te creëren die in onderzoek gebruikt kan worden voor de toepassing van bijvoorbeeld kwantitatieve tekstanalyse. Dit maakt dat de collectie niet alleen beter bewaard blijft voor het nageslacht, maar ook beschikbaar wordt gesteld op een wijze die nieuwe onderzoeksmogelijkheden biedt.

Oorlogsbrieven van het NIOD volledig gedigitaliseerd

Collectie ‘247 Correspondentie’ van het NIOD, dat de basis vormt voor het project Oorlog uit Eerste Hand, is volledig gedigitaliseerd.

Nadat er van elke pagina in de collectie een scan is gemaakt, is een klein deel van de collectie handmatig getranscribeerd door vrijwilligers. Met deze transcripten is vervolgens een computermodel ‘getraind’, waarmee de rest van de collectie automatisch getranscribeerd zal worden. Het projectteam gebruikt daarvoor de software-omgeving Transkribus, waarmee handgeschreven gedigitaliseerd archiefmateriaal automatisch kan worden getranscribeerd en gestructureerd. Dit proces, Handwritten Text Recognition (HTR), maakt het mogelijk om handgeschreven teksten om te zetten in ‘machine-leesbare tekst’: tekst die door de computer verwerkt en geanalyseerd kan worden. Een online proefversie van ons eerste model voor automatische transcriptie is te vinden op de website van Transkribus

Deze stap is belangrijk om snel en gedetailleerd door de brieven te kunnen zoeken, bijvoorbeeld naar specifieke personen of gebeurtenissen. Daarnaast biedt het mogelijkheden voor nieuwe onderzoeksmethoden in de geschiedwetenschap. ‘Oorlog uit Eerste Hand’ streeft naar het creëren van een grote dataset waarmee bijvoorbeeld tekst en datamining kan worden toegepast.

Van historische waarde 

Een digitaal ontsloten brievencollectie biedt nieuwe mogelijkheden om vragen te onderzoeken rondom emoties, ervaringen, verwachtingen, onzekerheid, stress, en veerkracht. Daarnaast biedt het inzicht in het functioneren van het bezettings-systeem. De mogelijkheden van gedigitaliseerde historische oorlogsbrieven als dataset op een meer technisch of methodologisch vlak vult deze waarde aan. Nieuwe digitale analysetechnieken hebben geleid tot het opkomen van vakgebieden als Digital Humanities en Digital History. De integratie van technieken voor computationele data- en tekstanalyse (‘text mining’) maken daar bijvoorbeeld de systematische en longitudinale studie van grote hoeveelheden historische teksten mogelijk. Het maken en beschikbaar stellen van een digitale, machine-leesbare en gestructureerde digitale dataset van historische egodocumenten kan een belangrijke impuls vormen voor methodologische en inhoudelijke vernieuwing in de geschiedwetenschap – en daarmee het onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog en de Duitse bezetting van Nederland.

Transkribus

Het automatisch transcriberen van gedigitaliseerde handgeschreven historische archiefstukken is door ontwikkelingen in de kunstmatige intelligentie binnen handbereik gekomen. Het Europese READ project heeft tot de ontwikkeling van Transkribus geleid. Dit is een software-programma, waarmee handgeschreven gedigitaliseerd archiefmateriaal -na een trainingsproces- automatisch door een computer getranscribeerd en gestructureerd kan worden. We noemen dit proces Handwritten Text Recognition (HTR). HTR maakt het mogelijk om handgeschreven teksten om te zetten in ‘machine-leesbare teksten’. Dit is een basisvoorwaarde voor bijvoorbeeld fulltext search, maar maakt ook text mining mogelijk. Hiervoor is eerst een computermodel ‘getraind’ op een klein deel van de brievencollectie die handmatig getranscribeerd is. Deze transcripten worden gemaakt door een groep vrijwilligers. Een eerste versie van het computermodel dat ois van dit materiaal 'getraind' is, kan uitgeprobeerd worden via de website van Transkribus. De uiteindelijke versie van het model zal ook publiekelijk beschikbaar worden gesteld voor toekomstig gebruik door wetenschappers en archief- en erfgoedinstellingen. 

‘Oorlog uit Eerste Hand’ is van start gegaan op 1 juli 2020. De digitalisering zal naar verwachting afgerond zijn in de zomer van 2023. Van 31 maart tot 7 april 2023 roepen we tijdens de campagneweek 'Postbus NIOD' iedereen op die nog oorlogsbrieven uit de periode 1935-1950  zolder heeft liggen, deze te schenken aan het NIOD. Schenkers krijgen, indien de stukken passen bij de collectie 247 van het NIOD, een digitale kopie van hun schenking terug.

Het projectteam bestaat uit Annelies van Nispen (informatie-analist), Carlijn Keijzer (Beleidsadviseur Collecties en Diensten), Milan van Lange (onderzoeker) en Sergio Leatomu (conservering) en Muriël Bouman (stagiair). 

Financier: Mondriaan Fonds, VWS

-
Deel deze pagina
Schrijf u in voor onze nieuwsbrief
Volg ons op
NIOD
Herengracht 380
1016 CJ Amsterdam
020 52 33 800
Openingstijden studiezaal
  • Di - Vr09:00 - 17:30 u
  • Gesloten op maandag