Oorlog voor de Rechter

Oorlog voor de Rechter is een gezamenlijk project van het Nationaal Archief, Netwerk Oorlogsbronnen, het Huygens Instituut en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. Deze organisaties werken samen om het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) te digitaliseren, volledig doorzoekbaar te maken, van uitleg te voorzien en online te plaatsen. Het archief wordt beheerd door het Nationaal Archief (NA) in Den Haag.

Centraal Archief Bijzonder Rechtspleging 

In het CABR bevinden zich dossiers van zo'n 300.000 personen die verdacht werden van collaboratie met de Duitsers. De bijna 4 kilometer aan dossiers kunnen getuigenverslagen, lidmaatschapskaarten van de NSB, dagboeken, gratieverzoeken en soms foto’s bevatten. Het grootste deel van de verdachten bleek onschuldig. Twintig procent is uiteindelijk veroordeeld door een bijzonder gerechtshof of tribunaal en bijna 1900 van hen kregen daarbij een gevangenisstraf van tien jaar of meer opgelegd. Lees meer over het CABR op de website van Oorlog voor de Rechter. 

Digitaal leesbaar en doorzoekbaar

Het Nationaal Archief is in september 2023 gestart met het scannen van het CABR. Het streven is gemiddeld 152.000 scans per week te realiseren. Met kunstmatige intelligentie wordt alles vervolgens digitaal leesbaar en doorzoekbaar gemaakt. Om de documenten uit het CABR beter te begrijpen en te plaatsen binnen een bredere context worden ze verrijkt met achtergrondinformatie. Ook wordt er doorverwezen naar bronnen die over hetzelfde onderwerp gaan uit andere collecties van het CABR.

Gedurende het project gaan de betrokken partijen in gesprek met belangenorganisaties over de omgang met persoonsgegevens. De mogelijkheid om dwars door het CABR te zoeken zal nieuwe inzichten geven over gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, in al zijn diversiteit en vanuit verschillende perspectieven. Het project loopt tot 2027.

Online beschikbaarheid uitgesteld

De eerste CABR-dossiers zouden vanaf januari 2025 online beschikbaar komen via www.oorlogvoorderechter.nl. Vanwege de officiële waarschuwing die de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) eind 2024 heeft uitgegeven, is echter besloten het online beschikbaar stellen van de CABR-dossiers voorlopig uit te stellen. Wel staat sinds januari 2025 de namenlijst online van personen die voorkomen in de database van het archief. De minister van OCW heeft in december 2025 besloten dat het CABR tot 1 januari 2026 beperkt openbaar blijft. Ook heeft hij een wetswijziging aangekondigd die een duidelijke juridische grondslag zal bieden voor een belangenafweging tussen het belang van privacy en de belangen uit de Archiefwet, waaronder toegang tot persoonsgegevens in archieven. Hij streeft er naar deze wetswijziging voor 1 januari 2026 af te ronden. 

Meer informatie over de huidige mogelijkheden voor het raadplegen van het CABR is te vinden op de website van het Nationaal Archief.